AYIPLI MAL VE TÜKETİCİNİN SEÇİMLİK HAKLARI
ꕤ Giriş
Teknolojik ilerlemelerin bir sonucu olarak, internet erişiminin kolaylaşmasıyla birlikte online alışveriş, günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Geniş ürün yelpazesi, ürünlerin ve fiyatların kolayca karşılaştırılması, özelleştirilmiş deneyim ve düşü işletme maliyetleri online alışveriş trendinin yükselmesi, e-ticaretin büyümesine olanak sağlamıştır.
Bununla beraber, özellikle online platformlar üzerinden alınan ürünlerde o an bizzat temas edilmediğinden, teslim anında ve kullandıktan belirli süre sonra ortaya çıkan ayıplar söz konusu olabilmektedir. İşbu ayıplara karşı tüketicinin seçimlik hakları, yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
ꕤ Ayıplı Mal
Ayıplı mal; bir malın tüketiciye teslim anında objektif olarak taşıması gereken veya taraflarca kararlaştırılan özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.
Ayrıca ürün; satıcı tarafından bildirilen özellikleri taşımıyor veya teknik düzenlemelerine uymuyorsa, tüketici tarafından makul olarak beklenen faydaları azaltıyor veya ortadan kaldırıyorsa, maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeriyorsa yine ayıplı mal olarak kabul edilecektir.
ꕤ İspat Yükü ve Karine
Teslimden İtibaren İlk 6 Ay İçinde Ortaya Çıkan Ayıplar
TKHK m. 10 uyarınca, teslim tarihinden itibaren altı ay içerisinde ortaya çıkan ayıpların teslim tarihinde var olduğu kabul edilmiştir. Bir diğer deyişle; ilk altı ay içinde tüketicinin teslim aldığı malın ayıplı olduğunu ileri sürmesi, malın ayıplı olarak teslim edildiğine karinedir. Ancak, satıcı malın ayıplı olmadığını ispat ederek, tüketicinin kendisine yüklediği sorumluluktan kurtulabilir.
Teslimden İtibaren İlk 6 Aydan Sonra Ortaya Çıkan Ayıplar
Altı aydan sonra ortaya çıkan ayıp durumunda dahi, tüketici, ayıplı ürünle ilgili haklarını kullanma hakkına sahip olabilir. Ancak bu durumda ispat yükümlülüğü yer değiştirir. Bu halde tüketici, malın teslim edildiği anda ayıbın varlığını ispat etmek durumunda kalacaktır. Yani ilk altı ay geçtikten sonra iddia edilen ayıp ile ilgili ispat yükü tüketiciye geçecektir.
ꕤ Seçimlik Haklar
Tüketicinin yukarıda belirttiğimiz tabirle ayıplı mal ile karşı karşıya kalması durumunda, satıcıya karşı ileri sürebileceği çeşitli hakları bulunmaktadır. Üstelik eski TKHK aksine tüketicinin seçimlik haklardan faydalanabilmesi için, ayıbı belirli süre içerisinde ihbar etmek yükümlülüğü yoktur. Tüketici, 2 yıllık zamanaşımı süresi içerisinde ayıbı tespit ettiği sürece, seçimlik haklarını kullanabilecek olup bu bildirim esnasında hangi seçimlik hakkını seçtiğini de söylemek zorunda değildir. Ayıbın çok erken bir süre safhada tespit edilmiş olmasına rağmen, tüketicinin uzun bir süre seçimlik haklarını kullanmamış olması durumunda ise Türk Medeni Kanun m.2 f.2 uyarınca hakkın kötüye kullanılması itirazı ile karşı karşıya kalabilecektir.
o Satılanı iade etmeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme.
o Satılanı iade etmeyip ayıp oranında satış bedelinde indirim talebinde bulunma.
o Aşırı bir masrafı gerektirmemek koşuluyla bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere malın ücretsiz tamirini isteme.
o Mümkünse, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme.
Tüketici bu haklardan birini tercih etmekte özgürdür. Satıcı tüketicinin talebini yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketicinin bu dört seçimlik hakkından dolayı öncelikli sorumluluk satıcıya verilmiş olmakla birlikte, “ücretsiz onarım” ve “malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi” taleplerini üretici veya ithalatçıya karşı da yöneltmesi imkânı da bulunmaktadır.
Bu itibarla tüketicinin, “ücretsiz onarım” veya “malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi” taleplerinin yerine getirilmesi konusunda satıcı, üretici ve ithalatçıyla birlikte sorumlu tutulacaktır. Ancak, üretici veya ithalatçı malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden, bir diğer deyişle kendi kontrolünden çıktıktan sonra ayıbın oluştuğunu ispat edebildiği takdirde sorumlu olmaktan kurtulabileceklerdir.
Bu seçimlik haklar ile birlikte tüketici maddi ve/veya manevi bir zarara uğramış ise 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca ayrıca tazminat talep edebilecektir.
ꕤ Özet
Tüketici, ayıplı bir mal ile karşı karşıya kalması durumunda ilk 6 ay içerisinde ise, ispatı gerekmeksizin malın ayıplı olduğunu ileri sürerek satıcıdan yukarıda bahsi geçen 4 seçimlik haktan herhangi birisini talep edebilecektir. İlk 6 ay geçtikten sonra malın ayıplı olduğunu iddia ettiğinde ise, tüketicinin bunu ispat etmesi gerekmektedir. Her halükarda işbu talebini 2 yıllık zamanaşımı süresinde yapmak durumundadır. TKHK hüküm bulunmayan hallerde, Türk Borçlar Kanunu genel hükümleri saklıdır.
